معنی بیت گر فراموشت کند لطف خدای چون رهی زین کشتی بی ناخدای

تحلیل و توضیح عمیق‌تر بیت:

گر فراموشت کند لطف خدای / چون رهی زین کشتی بی ناخدای

این بیت از صائب تبریزی، شاعر بزرگ سبک هندی، بر وابستگی مطلق انسان به لطف و رحمت خداوند تأکید دارد. او در این بیت، زندگی را به کشتی در دریای پرتلاطم تشبیه کرده و خدا را به ناخدا یا سکان‌دار این کشتی. حال اگر این ناخدا (لطف الهی) نباشد، انسان چگونه می‌تواند از این مسیر خطرناک عبور کند؟

بررسی جزئیات مفهومی بیت:

1. «گر فراموشت کند لطف خدای»

منظور این است که اگر لطف و عنایت خداوند از تو برداشته شود و تو را رها کند، دیگر هیچ پناه و تکیه‌گاهی نخواهی داشت.

در ادبیات عرفانی، لطف خداوند همان هدایت، محافظت و رحمت اوست که اگر نباشد، انسان در سختی‌ها و چالش‌های زندگی گمراه خواهد شد.

2. «چون رهی زین کشتی بی ناخدای»

کشتی نماد زندگی است و ناخدا نماد هدایتگر (که در اینجا لطف خداوند است).

وقتی کشتی‌ای ناخدا نداشته باشد، سرگردان و بی‌هدف در دریا حرکت می‌کند و احتمال غرق شدنش بسیار زیاد است.

شاعر می‌گوید زندگی بدون لطف و هدایت الهی، مانند کشتی‌ای بدون ناخداست که در طوفان‌ها سرگردان و نابود خواهد شد.

مفهوم عرفانی و اخلاقی بیت:

✅ نیاز انسان به لطف خداوند: این بیت نشان می‌دهد که انسان به تنهایی قادر به هدایت و نجات خود نیست و همیشه به کمک و لطف الهی نیاز دارد.

✅ زندگی، دریایی پرتلاطم است: مشکلات و سختی‌های زندگی همانند امواج خروشان دریا هستند که اگر خداوند هدایتگر نباشد، انسان را به نابودی خواهند کشاند.

✅ اعتماد به خدا: شاعر تلویحاً می‌گوید که نباید به توانایی‌های محدود خود مغرور شد، بلکه باید همواره به رحمت و لطف خداوند تکیه کرد.

نمونه‌هایی مشابه در ادبیات فارسی:

✔ مولانا:

در کف هر کس اگر شمعی بدی / اختلاف از گفتشان بیرون شدی

👉 اگر خداوند نور هدایت را به همه عطا کند، دیگر کسی در گمراهی نخواهد بود.

✔ حافظ:

دست از طلب ندارم تا کام من برآید / یا جان رسد به جانان یا جان ز تن برآید

👉 باید همیشه امید به عنایت الهی داشت و دست از طلب برنداشت.

نتیجه‌گیری:

این بیت یک هشدار و یادآوری عرفانی است که اگر خداوند لطف و هدایت خود را از انسان دریغ کند، او در گرداب زندگی بی‌سرپناه خواهد ماند. همان‌طور که کشتی بدون ناخدا سرگردان و بی‌هدف در دریا حرکت می‌کند، انسان نیز بدون لطف الهی نمی‌تواند مسیر درست را پیدا کند.

✅ بنابراین، شاعر بر اهمیت توکل، طلب لطف الهی، و فروتنی در برابر خداوند تأکید دارد.