به جان زنده دلان سعدیا که ملک وجود نیرزد آنکه دلی را ز خود بیازاری چند جمله است
به جان زنده دلان سعدیا که ملک وجود نیرزد آنکه دلی را ز خود بیازاری چند جمله است را از سایت سوگو دریافت کنید.
این بیت از سعدی شیرازی، شاعر بلندآوازهٔ قرن هفتم هجری، است که با نگرشی اخلاقی و عرفانی، ارزش دلآزاری نکردن را برتر از تمام قدرت‌های مادی جهان می‌داند. در ادامه، تحلیل این بیت را ارائه می‌دهم:
---
متن بیت:
«به جان زنده‌دلان، سعدیا که ملک وجود
نیرزد آنکه دلی را ز خود بیازاری»
---
تفسیر واژه‌به‌واژه:
- به جان زنده‌دلان: سوگند به جان انسان‌های بیدار دل (اشاره به اهل معرفت و انسان‌های اصیل).
- سعدیا: خطاب به خودش (سبک معمول سعدی در اشعار پندآمیز).
- ملک وجود: تمامی جهان هستی و پادشاهی‌های آن.
- نیرزد آنکه: ارزش ندارد اگر کسی...
- دلی را ز خود بیازاری: حتی یک دل (انسان) را برنجانی.
---
معنی کلی:
سعدی با سوگند به جان «زنده‌دلان» (انسان‌های فرهیخته)، تأکید می‌کند که:
«حتی اگر مالک تمام جهان باشی، ارزش آن را ندارد که دل یک انسان را برنجانی!»
---
مفاهیم کلیدی:
۱. برتری اخلاق بر ثروت و قدرت:
- سعدی ثروت و سلطنت («ملک وجود») را در مقایسه با آزار نرساندن به دیگران بی‌ارزش می‌داند.
۲. اهمیت «دل» در عرفان ایرانی:
- «دل» در ادبیات عرفانی نماد وجدان، عشق و انسانیت است. آزردن دل یعنی گناهی بزرگتر از ظاهر آن.
۳. خطاب به خود (سعدیا):
- سعدی این پند را ابتدا به خودش می‌دهد، سپس به مخاطب، که نشان از فروتنی اوست.
---
پیوند با سایر آثار سعدی:
- این مفهوم در گلستان (باب اول، حکایت ۱۰) نیز آمده است:
*«توانگری را که دل درویشان رنجیده باشد، چه خوشی دارد؟»*
- در بوستان (باب عدل):
*«ملک دنیا چو بی‌عدل و داد / نپاید چو شمع اندر باد»*
---
نتیجه‌گیری اخلاقی:
سعدی در این بیت، انسانیت و مهربانی را بالاتر از هر دارایی مادی قرار می‌دهد. پیام او امروزه نیز کاربرد جهانی دارد:
«ثروت و قدرت واقعی، در آسیب نرساندن به دیگران است.»
پاسخ:
این بیت تنها یک جمله است که با هنرمندیِ سعدی در قالب دو مصراعِ موزون بیان شده است.
تجزیهٔ نحوی جمله:
- نهاد پنهان: «من» (سعدی خطاب به خودش).
- جملهٔ اصلی: «به جان زنده‌دلان [سوگند] که ملک وجود نیرزد آنکه دلی را بیازاری.»
- حذفیات شاعرانه:
- «سوگند» پس از «به جان زنده‌دلان» حذف شده (ایجاز ادبی).
- «آنکه» = «اگر کسی».
چرا یک جمله محسوب می‌شود؟
۱. اتحاد مضمون: هر دو مصراع به یک مفهوم واحد (بی‌ارزشیِ دنیا در برابر آزار ندادن دل) اشاره دارند.
۲. نقش دستوری پیوسته: «نیرزد» (فعل اصلی) به «بیازاری» (جملهٔ متممی) وابسته است.
مقایسه با نمونه‌های دیگر:
- اگر سعدی می‌گفت: *«ملک وجود نیرزد. دلی را میازاری؟»*، آنگاه دو جمله مستقل بود.
- اما در این بیت، مصرع دوم تکمیل‌کنندهٔ شرط مصرع اول است.
نکتهٔ ادبی: سعدی با این ایجاز، هم زیبایی فرم را حفظ کرده، هم معنی را کامل بیان کرده است.